Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ-ΤΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΚΑΖΑΝΑ

Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

Η μυθολογία, η ιστορία, ακόμη και η ζωολογία, αποτέλεσαν το θέμα, όπου ποιητές επικοί, λυρικοί και τραγικοί, γλύπτες και ζωγράφοι, φιλόσοφοι, πεζογράφοι και μυθοποιοί, ύφαναν τη δική τους πνευματική δημιουργία. Το θέμα χρησιμοποιήθηκε συγκαλυμμένα από τους ποιητές με την αλληγορία, την παρομοίωση, την παραβολή, τον υπαινιγμό, την ειρωνεία, την αμφισημία για την μεταφορά ιδεών των ποιητών πάνω σε μουσική κλίμακα συγκινησιακών εξάρσεων. Επίσης οι ποιητές το ίδιο θέμα επεξεργάσθηκαν εντελώς διαφορετικά, προκειμένου να εκφράσουν αρμονικά τις δικές τους διαφορετικές εμπνεύσεις. Κλασσικό παράδειγμα οι τρεις κλασσικοί τραγικοί ποιητές, ο υψιπετής Αισχύλος, ο του δέοντος Σοφοκλής κι ο  από σκηνής φιλόσοφος  και ρεαλιστής Ευριπίδης, καθώς και οι μεταγενέστεροι Σενέκας, Κορνέϊγ, Ρακίνας, Βολταίρος, Μάρλοου, Σαίξπηρ, Γκαίτε κ.α.
Η ποίηση για τον Πλάτωνα, που προέρχεται από μανία είναι αληθινή και εκπαιδεύει. Γιατί  τα μέγιστα των αγαθών σε μας γίνονται με τη μανία, που δίνεται βέβαια από θεία παραχώρηση. ( τα μέγιστα των αγαθών ημίν γίγνεται δια μανίας, θεία μέντοι δόσει διδομένης. ) ( Πλάτωνα, Φαίδρος, ΧΧΙΙ, 244 ). Και στην ποίηση η θεϊκή μανία προέρχεται από τις Μούσες:
 Η μανία, που κατέχεται από τις Μούσες, αφού καταλάβει μια αγνή και παρθένο ψυχή, διεγείροντας και παραληρωντάς την με ωδές και άλλη ποίηση, που υμνεί τα μύρια έργα των παλαιών εκπαιδεύει τους μεταγενέστερους. Όποιος δε, χωρίς την μανία των Μουσών, φθάσει στις ποιητικές θύρες, πιστεύοντας πως με την τέχνη του θα γίνει ικανός ποιητής, αφανίζεται και αυτός από την ποίηση των σωφρόνων και εμπνευσμένων από τις Μούσες. ( Από Μουσών κατοκωχή τε και μανία, λαβούσα απαλήν και άβατον ψυχήν, εγείρουσα και εκβακχεύουσα κατά τε ωδάς και κατά την άλλην ποίησιν, μυρία των παλαιών έργα κοσμούσα τους επιγιγνομένους παιδεύει ος δ’ αν άνευ μανίας Μουσών επί ποιητικάς θύρας αφίκηται, πεισθείς ως άρα εκ τέχνης ικανός ποιητής εσόμενος, ατελής αυτός τε και η ποίησις υπό της των μαινομένων η του σωφρονούντος ηφανίσθη, Πλάτωνα, Φαίδρος, ΧΧΙΙ, 245).
Κατά τον Αριστοτέλη η ποίηση στο σύνολό της είναι μίμηση:
 Η εποποιία λοιπόν και η ποίηση της τραγωδίας, ακόμη και η κωμωδία και η διθυραμβοποιητική και το μεγαλύτερο μέρος της αυλητικής και της κιθαριστικής, όλες είναι στο σύνολο μιμήσεις . (  Εποποιία δη και η της τραγωδίας ποίησις, έτι δε κωμωδία και η διθυραμβοποιητική και της αυλητικής η πλείστη και κιθαριστικής, πάσαι τυγχάνουσιν ούσαι μιμήσεις το σύνολον , Αριστοτέλους, Περί Ποιητικής, 1447α, 15). Και συγκρινόμενη με την ιστορία είναι φιλοσοφικότερη:
 Ο μεν (ιστορικός ) λέγει τα γενόμενα, ο δε (ποιητής), όπως έπρεπε να γίνουν. Γι’ αυτό η ποίηση είναι φιλοσοφικότερη και σπουδαιότερη της ιστορίας . (  Τω τον μεν (ιστορικόν) τα γενόμενα λέγειν, τον δε (ποιητήν) οία αν γένοιτο. Διό και φιλοσοφώτερον και σπουδαιότερον ποίησις ιστορίας εστίν, Αριστοτέλους, Περί Ποιητικής 1451b, 5 ).
Και για να κλείσομε με τις γνώμες των αρχαίων για την ποίηση, ο Πλούταρχος θεωρεί πως το γνωμικό, που συσχετίζει την ποίηση με την ζωγραφική ανήκει στον ποιητή Σιμωνίδη:  ζωγραφίαν μεν είναι φθεγγομένην την ποίησιν, ποίησιν δε σιγώσαν την ζωγραφίαν .
Η ποίηση, όπως κάθε είδος λόγου, έχει μορφή, δομή και περιεχόμενο. Η μορφή στην ποίηση περιέχει τη γλώσσα και το μέτρο. Το μέτρο είναι οι χορδές, το δοξάρι και τα πλήκτρα του μουσικού οργάνου της γλώσσας. Γι αυτό αναπτύχθηκαν ανάλογα με το είδος της ποίησης διαφορετικά μουσικά ακούσματα και κατά συνέπεια διαφορετικά ποιητικά μέτρα.
Το δακτυλικό εξάμετρο χρησιμοποιήθηκε στην επική ποίηση. Ενώ στη λυρική ποίηση χρησιμοποιήθηκαν όλα τα μέτρα από την ελεγειακή, ιαμβική και μελική ποίηση. Αλλά και στα διάφορα μέτρα, δακτύλιος, ίαμβος, ανάπαιστος, τροχαίος και σπονδείος τροποποιήθηκαν από τους ποιητές σε προσωπικές παραλλαγές, που επέβαλαν τα νέα μουσικά ακούσματα και η νέα αισθητική αντίληψη του καιρού τους. Έτσι έχομε την Αλκαϊκή και τη Σαπφική στροφή, τον Ανακρεόντειο στίχο.
Ακόμη κατά την ελληνική αρχαιότητα κάθε γλωσσική διάλεκτος συνδέοταν ξεχωριστά σε κάθε είδος ποίησης. Έτσι η επική ποίηση με την ομηρική διάλεκτο, η ελεγεία και ο ίαμβος με την ιωνική, η μελική με την αιολική και η χορική με την δωρική.
Η μουσικότητα των μέτρων στην ελληνική αρχαιότητα αναδεικνύοταν μέσα από τη βραχεία και μακρά συλλαβή της λέξης. Τώρα χρησιμοποιείται ο τονισμός. Και πριν της εισβολής του ελεύθερου στίχου η ομοιοκαταληξία ανά δύο στίχους ήταν ο κανόνας στους νεότερους χρόνους. Όμως κι ο ελεύθερος στίχος πρέπει να είναι μουσικός με τον τονισμό της συλλαβής ή και της λέξης. Στην περίπτωση της λέξης τότε δύο ή τρεις λέξεις σχηματίζουν ανάλογα με τον υπερτονισμό ποιητικά μέτρα.
Έτσι διευρύνεται η δυνατότητα μουσικών εκφράσεων του ποιητή είτε με τον τονισμό της συλλαβής ή τον υπερτονισμό της λέξης.
Όμως η μουσικότητα της ποίησης πρέπει ν’ αναδεικνύεται εκτός από την μορφή, αλλά κι από τη δομή και το περιεχόμενο. Η δομή συμβάλλει στην εναλλαγή αισθημάτων και σκέψεων. Και το περιεχόμενο αποτελεί την ολοκληρωμένη σύνθεση της μουσικότητας της ποίησης με την κορύφωση υποβλητικής ηρεμίας ή τη μεγαλειώδη μεταρσίωση απογείωσης του ανθρώπου, προσγειωμένου στη σκληρή πραγματικότητα.
Η ποίηση δεν είναι είδος μουσικής, αλλά είδος λόγου. Και γι αυτό δεν είναι καθόλου παράδοξο, ότι από την ποίηση ακούγεται κατά την ανάγνωση διαφορετική μουσική ανάλογα της διαφορετικότητας των ανθρώπων.
Σήμερα ο υπερρεαλισμός έκλεισε το κύκλο, αφού δέσποσε από το 1923 και έδωσε αριστουργήματα με τα κριτήρια της εποχής του. Κι ευχόμαστε ν’ αντέξουν στο χρόνο.
Η αποσπασματική, όμως, σε εικόνες ασύνδετες και στερημένες νοήματος μέσα από την αλληγορία, την παρομοίωση και την παραβολή σημερινή υπερρεαλιστική ποίηση οδηγεί σε μια ανανεωμένη, ριζοσπαστικά νέα, διαφορετική σε μορφή, δομή και περιεχόμενο ποίηση για ν’ ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες. Η απελευθέρωση από τις ποιητικές Σχολές του παρελθόντος είναι αναγκαία για μια ποίηση πολυφωνική και πολυνοηματική. Μια ποίηση, που δεν θα είναι πολυσυλλεκτική ενός ψηφιδωτού των περασμένων ποιητικών Σχολών, αλλά μια ποίηση πηγαίας έμπνευσης.
Η αλληλοδιαδοχή ποιητικών Σχολών αποδεικνύει την εναγώνια προσπάθεια έκφρασης των εποχών με φιλοδοξίες διαχρονικότητας. Έτσι εκτός της αρχαιότητας είχαμε από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα πολλές ποιητικές Σχολές, όπως την κλασσική της Αναγέννησης τη ρομαντική, τη συμβολική και την υπερρεαλιστική. Και τώρα τη ΣΥΜΦΩΝΙΚΗ ποίηση στο κατώφλι της νέας χιλιετίας.

Γεράσιμος Π.Καζάνας